ZOTZETIK IZANERA

IPARLUMA

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 3

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 4

Saio apur hau ez da batere zientifikoa, nahiz eta fonetikan,

fonologian eta antropologian elementu batzuk zurkaiztu.

Poetikoa baizik ez da, asmakuntza poetikotik isuria,

artista baten lan batetik margotua, oihalean pintzel kolpe

arin batzuk ematen diren modura. Bere libertate oso horretan

oinarriturik, euskararen iturriaren bila joan nahi luke,

hizkuntzaren eta bereziki aditzaren morfologiaz baliatuz.

Nire aldetik, gure mintzaira den puzzle izugarria betetzen

saiatu naiz, euskaldunak, lehengo denboretan, alde batetik

nola bizi izan zitezkeen asmatuz, eta bestetik zer komunikabide

erabil zezaketen aztertuz. Lan horretan eta hastapenetik

bukaera arte, leitmotiv tintingarri batzuek gogoa gainerasotu

didate, nire lana zalantzan ezarri duten errepika pisuek: zehazki

noiz kokatu behar ditut kontatzen ditudan gorabehera

horiek? Noiz hasi ote ziren euro-gizakiak, hemen euskaldunak,

oihuak bazterrera utzirik eta keinuak soinutan kontzeptualizaturik,

haien artean hitz egiten? Noiz sortu ote zuten

gure euskara zaharra?

Iker zientziak orain arte aurkitu ez duena, hau da, euskaldunen

iturburua eta euskararen sortzea, ikuspegi poetiko eta

artistikoaren bitartez xerkatzen saiatu naiz, pretentsio handirik

gabe, nire maila eta neurri artistiko linguistikoan. Horrek

aro berezi batera erakarri nau, aurre-kondairan izan ziren

izozketa eta hormaldi gogorren ondoko epelaldietara eta

– 5 –

Aitzin solas

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 5

eguraldia epeltzen hasi zelarik gertatu izan ziren urtze handi

haietara. Magdaleniar1 aroaren ondotik gertaturiko azken

epeltzeek, hamabi mila eta hamar mila bat urte kristo aitzin

izan zirela jakinez, mesolitikoa2 baino lehenagoko arora eramaten

gaituzte; eta han, Euskal Herriko lurralde eta denbora

hartan, gure hizkuntza oihuetatik jalgi zitekeela dirudi, poetika

amatzat eta asmakuntza aitatzat harturik. Biziaren urrats

berrietan abiatzeko gogotan eta orain arte egin diren ikerketen

bidea aldatu nahiez, azterpen soinukari horretan aurrera

egin nahi nuke. Poetikaren ateak berriro irekiz, gure euskararen

sortzearen misterioari erantzun berezi bat eman nahi

nioke, jakinez munduan izan daitekeen gauza bitxienetariko

bat nondik gatozen ez jakitea izan litekeela. Batzuek, gazteagoak

izateagatik, nondik datozen baitakite, besteei axola ez

omen zaie, baina niri iturburuaren ezjakiteak jakin-gose izugarria

ematen dit. Batzuek hori nazionalismoa dela diote.

Kondaira eta linguistika hala badira, bada, beldurrik gabe jo

dezagun aurrera. Guk, euskaldunok, nondik gatozen ez dakigu,

gure hizkuntza non eta nola sortu zen ere ez, eta jakin

bide horretan sartzea merezi duela uste dut. Niri ezinbestekoa

dagokit; are gehiago, obsesioa bihur litzaidake.

“-UIZKI bat mesedez!” Han nengoen, konpainia on batean,

Xubiltz elkarteko ostatuan, musean; alde bateko mahaian,

Saussure Ferdinand, Hyacinthe de Charencey, Humboldt,

Vinson eta Louis Lucien Bonaparte. Bestean, aldiz, Txema

Larrea, Alex Arizkun, Mikel eta lauok, fonemaz fonema, batzuek

enbidoka, besteek hordagoka. Baten batek noizean

behin UIZKIren inguruko txiste bat botatzen zuenean, denak

irriz hasten ginen, lagunek nire istorio bitxia konta niezaien

eskatu arte. Jakinaren gainean jarri nituen, liburutto hau ez

dudala jakintsu handientzat egiten, eta ez soil, deus ez daki-

1 Magdaleniar aroa: 15.000 Ka aldera

2 9.000 Kristo aitzin.

– 6 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 6

tenentzat ere. Nahiz eta bere hitzak hartu, Axular ez dut laguna,

eta moralismorik gabeko saio bat idatzi nahi nuke,

idazki librea, konbentzionalismotik urrun, nirea, bitxia.

Noiz sortu ziren hizkuntzak ez dakit, zehazki noiz sortu

ote zen euskara are gutxiago, baina, berriz ere, zientziak aurkitzen

ez duena poesiaren bidez ferekatu nahi nuke eta, altxor

linguistiko bat aurkitu baino gehiago, pista berri batzuk

adierazi nahi nituzke, bide ezezagun batzuetan hegaldaka ibili,

euri langarrez sasiker mundura etorri eta neure neurri xume

honetatik urrats berri batzuk aipatu. Aurre-kondairaren

eta mesolitikoaren arteko aroan oinarriak tinkatuz eta Wurm1

izozketaren ondotik izan genituen izugarrizko aldakuntza

horien ondoan kokatuz, gure zibilizazioa tinkatu zuten eguraldiaren

epeltze haien funtsezko iturrietara joan nahi nuke,

gaur bizi dugun mundua sortarazi zuten aldaketa haietara

hurbilduz eta burutik hain sano ez dagokeen norbaiten iritziak

azalduz.

Hori da xede bakarra, hori baita norberarekin pozik gelditzeko

asmo bakarra.

Zozokeria hutsa baizik ez dela pentsa dezakezu, baina

oker egotea liteke, saio hau bihotzetik jalgi izan zaidalako,

eta horretan dakar bere garrantzi apurra. Idazki honetan

zientzia nagusi ez izateagatik, artearen libertatea argiki dageri,

arte osoa, mamitsua.

Hemen gutxi axola dute musikaren akordeek, lehengo

kantu zahar batek laguntzarik behar ez duelako; eta, nahiz

eta doinua solfeorik gabe eta belarritik asmatuta izan, kantu

bat da, benetako euskal kantu ozena, arimaz eta odolez egina.

Horrek ez du deus ikustekorik itxurarekin, arropa edo

janzkerarekin, gorputza baita, deus ez ere ilearen kolorearekin,

ilea baita, oraino gutxiago ene momentu laster baten

1 Wurm izozketa: 120.000 Ka hasia

– 7 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 7

umorearekin, ni bainaiz, barneko nia, eta apaindurek ez daukate

hor zerikusirik, denak mamia baitira, mami eta formen

arteko korapiloa osatzen baitute.

Une batean edo bestean biak banantzen ez badituzu edo

emandako isipu kolpeak ilunak agertzen bazaizkizu, indar

berezi bat egin ezazu eta ez zaitezela aspertu, berriz ere haria

berehala hartuko duzulako. Pentsa gustatzen zaizun margo

ulergaitz baten aitzinean zaudela, alde berean askatzen eta

preso sartzen zaituen margo baten aurrean, isilik, zergatik

maite duzun ezin adierazirik, maite duzula zure baitan sentiturik

baina begiratzera bultzaturik jakin gabe zergatik.

Bitxikeria bat idatzi dudala uste baldin baduzu, lasai

egon, han, ibili naizen mundu horretan, euskararen iturburuan,

amaren ondoan, iturburu bereko amaren sabel betean,

ez dagoelako jadanik inor, lekukorik ez baita, gu baizik,

hemen, gaur eta orain, betiko erditurik.

Mundua alderantziz izan baledi eta, orain berean hasirik,

istorio honen unean bukatzen balitz, gizakiak beste ikuspegi

bat ukanen luke, betetzetik husterantz abiatuko litzateke eta

munduaren ikuspuntua arras desberdina izango luke; eta gu,

gizakiak, euskaldunak, kasu horretan nondik gatozen inork

ez luke sinetsiko, are gutxiago ulertuko. Baina hala da; eta,

gure arbasoek bazekiten bezala, non eta nola bizi garen guk

badakigu. Are gehiago, bizirik gaudela, eta hau ez da txantxetako

afera.

Pentsa mundu horren arabera gizakia gaztetzen doakeela,

zahartzarotik haurtzarorantz abiatuz, zuhurtze guztia galdurik,

gaztearen bizi-indarreraino doakeela, umearen inozentziaraino

iritsi arte, sortzearen atean jo arte. Ama ageriko

litzaioke, amaren sabela, bete-beterik, erditzeko gertu. Amak

inoiz ez luke desbariazio baten aurrean sekulan trufarik egin-

– 8 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 8

go, mamia sentituko zuelako, bere odolaren odoletik isuritako

funtsa; eta hori da nahiko nukeena, testu honen mamia

hartzea, itxura guztiak mamitzat jasotzea eta, papurrak baztertuz,

poetikari eta artistaren ikuspegiari bere balioa ematea,

zientzia ez baita mundu honetako gauza serios bakarra.

Beharrik!

Saio honetan erabili dudan idazteko manera lehen hitz

egiteko harekin hurbildu izana dut, sinpleki mintzatuz, ahal

bezain hiztegi laburrez eta murritzez, batzuetan euskara

batua baztertuz, maiz desegokia agertzen zitzaidalako.

Gehienetan forma pasiboak erabiliko ditut, NOR-NORI-a

askotan harturik, gauzak gure gainera ustekabean eta nahigabe

erortzen balitzaizkigu bezala. Egile aktiboaren ekintzak

pasiboari irain eginez aurkezturik daude. Bale.

– 9 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 9

Izotzetik_BARR