8

Alan

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 185

tzetik sortu zen mintzaira osoki bururatu zitzaidan, IZetik

sortu zen hura eta ahoz aho bide desberdinetan ibili zena,

hizkuntza oso bat bihur zedin. Beste gainerakorik ez neukan

gogoan; eta, Alani esker, euskara eta aliziaren arteko konparaketa

egiteko gai nintzen. Patuari jarraikirik, beste zerbait

ere bururatu zitzaidan, agian aliziarengan bilatuko nuena eta

nire bidaiari zentzu osoa emango ziona; hau da, euskararen

iturburua. Aski garbi neukan orain aliziaren osaketaren barnean

euskararen sortzea aurki nezakeela, ez hizkuntza berdinak

izateagatik, baizik eta modu berean sortzeagatik eta

egitura berbera edukitzeagatik. Hala iruditzen zitzaidan.

Mundu berri hartan egoteko arrazoi bakarra norbaitek

emandako misioa neukala argi zegoen, aurretik markaturiko

misioa; hau da, behin nire hizkuntza onomatopeiaz sortzeko

gai izan balitz, beste edozein hizkuntza era berdinean sor

izan zitekeela frogatu behar zuen misioa. Eta alderantziz,

Aliziaren sormena frogaturik balego, euskararena frogaturik

lagerke1, IZaren teoriari oinarri sendo bat erakarriz.

Zalantzarik ez neukan, hori nuen mundu berri hartan egotearen

xede bakarra. Aitzineko biziko gauza guzien artean euskara

soilik gogoan edukitzea adierazgarria zen, besterik ez

baineukan buruan; eta bi hizkuntzen arteko parekotasuna

egiteko baizik etorri ez nintzela orain banekien. Alan nire

misioaren zati banaezina neukala orain garbiki zageridan2,

eta berak aliziaz emango zizkidan zehaztasunak euskarari

mesede egiteko baizik ez zirela eginak ere bai. Niretzat hori

guzia jakitea arras aberasgarria zen, orain arte gertatu izan

zitzaidan gehiena ulertzen bainuen, aliziaren aztertzeko misioa

isilka eman baitzidaten. Orain dena ulertzen nuen, osaba

Baluk behin esandakoa, kanpotarra nintzela, orain ere

1 Ager liteke

2 Agertzen zitzaidan

– 186 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 186

– 187 –

Izludal eta Llanaralen arteko tindura egunak, dena argitzen

baitzitzaidan.

Llanaral ni izan nintzen, nire arbasoen semea, aita margolaria

izan zuena eta belaunaldiz belaunaldi lur berri honetan

bizi izan zena. Tradizioak kanpotik etorria nintzela esaten

zuen, ez ni bereziki, baina lehengo denboretan ni izan nintzen

beste hura, beste nia, seme-alabez berpizten ari zena eta

denboraren nozioa galtzeagatik beti bere aitaren lekua munduan

hartzen zuena, inoiz besteak aldatzen ez ziren mundu

berrian arbasoen tokia hartzen zuena.

Orain ulertzen nuen beraz sekretua, Llanaral, Izludal eta

Baluren istorioa, nire aliziaren ulermenaren arrazoia eta nire

heriotzaren esperientzia. Hainbeste aldiz hiltzeagatik, goiko

zeru-zola ezin hobeki ezagutzen nuen, bere gorabeherak eta

sekretuak. Hainbeste aldiz bizitzeagatik, Alizerria ezin hobekiago

ezagutzen nuen, bere gorabeherak eta sekretuak.

Esperientzia horiek guztiak bide baterantz eramaten ninduten,

orain Alanekin aurkitu nuen biderantz, euskararen iturburuaren

frogarantz. Aliz bigarren mailako obsesio bihurtu

zitzaidan.

Behin, Alanek afaltzera gonbidatu gintuelarik eta aditzaren

osaketa esplikatzen hasi zitzaidalarik, bat-batean, euskararena

burura etorri zitzaidan, eta nire ohiko hizkuntzak bere

baitan zeraman puzzle paregabea. Laster aliziak ere berdintsua

zeukala ikusi nuen. Alani gauza horietatik batzuk aitortu

nizkion. Ez denak. Bi hizkuntzen arteko berdintasuna aztertzeko

gogoa neukala bai, eta euskara eta aliziaren aditzak parekatzeko

asmoa baneukala ere bai. Berak euskara ez zuen

ezagutzen, eta lehen aldiz aliziaren orainaldia eman zidanean

nire hizkuntzakoarekin konpara egin nezan, bere barnean

isilik zeukala banekien, eta nire aurpegiak zerakusan jakin-

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 187

gosea eta urduritasuna erakuts niezazkion. Azkenean, ezpainen

artetik igurikatzen nuen hura isuri zitzaion:

De Dal

Be Bal

Ge Gal

Dez Dalaz

Bez Balaz

Bezi Balazi

Gez Galaz

Harriturik gelditu nintzen, aurrizki eta atzizkien jokoa berehala

zagerikidalako. Euskararen parekoa. Istant horretan berean,

DE eta DAL D batekin hasten zirela ohartu nintzen,

euskaraz NI eta NAIZ N batekin bezala. BE eta BALen B horrek

bigarren pertsonaren soinua argira agertu zitzaidan ere,

GE eta GAL horien Gak hirugarrenekoak zirela bezala.

Z anitzaren adierazgailua garbi zagerien, DEZ DALAZ,

BEZ BALAZ eta GEZ GALAZen kasuetan bezala. BEZ

BALAZIren kasua bitxi xamarra egin zitzaidan, nahiz eta bigarren

pertsonen arteko desberdintasuna egiteko zela ohartu.

Parekotasuna ikaragarria zen, AL errotzat zutelako, euskarak

IZ zeukan bezala (ni naiz, hi haiz...). Gure hizkuntzen

aditz horren berdintasuna aipatu nionean, ez zen batere

harritu, nire aurpegian zagerien pozak traditzen ninduelako.

Adierazpen gehiago emateko asmotan, aditzaren morfologia

osoa halakoa zutela luzatu zidan; eta, zehaztasun gehiago

eman nahiez, aurrean zeukan orri zuria eskuetan hartu zuen

eta emeki-emeki aditzaren esanahia eta osaketa idatzi

zizkidan :

Lehen pertsona denean DE (ni) D (ni) +AL (erroa)

Hi, bigarrena denean BE (hi) B (hi) +AL

Hura, 3. pertsona denean GE (hura) G (hura) +AL

– 188 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 188

Gu garenean DEZ (gu) D (ni+ ni) + AL+ (a) Z (anitza)

Zu BEZ (Zu) B +AL+ (a)z (bikoitza)

Zuek BEZI (Zuek) B (zu+ zu) + AL+ (a) ZI

(anitza)

Haiek direnean GEZ (haiek ) G (hura+ hura) + AL+(a) Z

(anitza)

Bi hizkuntzen arteko kalkoa harritzekoa zen, batak bestea

eredutzat hartu balu bezala. Aliz asperturik zegoen; eta, etxera

zihoala adierazi zigunean, gezurretan ezetz esan genion,

gaia aldatuko genuela eta gurekin gelditzeko erregu egin genion,

baina debalde; eta, egia aitortzeko, guretzat hobe.

Berak ongi bazekien gure obsesio berrian sartu ginela eta gu

ez izorratzeagatik etxera joatea nahiago zuela. Muxu bana

eman genion eta biak bakarrik gelditu ginen. Atea itxi orduko,

berriro solas bizitan hasi ginen, eta lehenaldian sistema

bera zeukatela esan zidanean, paper zuri hartan hauxe idatzi

zuen. Nik ondoan gure iragana ezarri nion:

Iragana

De Dalat Ni nintzen

Be balat Hi hintzen

Ge galat Hura zen

Dez Dalazt Gu ginen

Bez balazt Zu zinen

Bezi balazit Zuek zineten

Gez galazt Haiek ziren

Garbi zagerien guk euskaraz iragana adierazteko N bat

ezartzen genuen tokian, hau da, aditzaren azkenean, haiek T

bat bazeukatela. Beste gauza batzuek nire arreta deitu zuten.

Lehenbiziko pertsonetan D bat erabiltzen zutela, bakun

zein anitz. Bien arteko diferentzia anitzeko Zan zegoen.

Berdin bigarren pertsonetako, B bat erabiltzen zutenean hi,

– 189 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 189

zu eta zuek adierazteko egiten zuten, anitza Z batzuen bitartez

markatuz.

Gure hizkuntzan baino errazago zela iruditu zitzaidan, sekulan

ez nuelako ulertu euskaraz zergatik ni eta gu ala hi eta

zuek hain desberdinak ziren.

Bi kontsonanteen artean loturazko bokalik ez zuten beti

ezartzen, eta Dalazt formaren moduan Z eta T bata bestearen

ondoan ezartzeko arazorik ez zuten. Paper aberasgarri hura

nire sabeleko sakelan sartu nuen, bere haurra ernatzeko prest

tripa beteriko amagai bat bihurtu banintza bezala.

Alan biziki laguna egin nuen, pasio berak genituelako eta

bere baitan zeukan ez dakit zerk erakartzen ninduelako.

Zalantzarik gabe zer zen banekien, berari esker nire misioan

buru-belarri tinko sartu nintzela; eta emazte boz ezti hark

eman zidan agindua berriro betetzen sartzen nintzelako

bihotz-bihotzez eskertzen nuen. Larunbatean, berriz elkar

ikusiko genuela tinkatu genuen, eta nire etxe berrian afalduko

genuela elkar tinkatu ere.

Biharamunean eta barkamena eskatzeko gisan, kafe bat elkarrekin

har genezan Alizi hots egin nion, eta nire etxe ondoan

zegoen “Itzala” tabernara joateko insistitu nuen.

Bizpahiru aldiz errepikatu behar izan nion nirekin elkar zedin

konbentzitzeko.

Toki aski elegantea zen, bi eremu ezberdinez eginda.

Lehenik eta salmahaia zegoen tokian, zurezko mahai kotor

arrunt batzuk, pintxo jangarriez hornituak. Gainetik eta burdin

beltzeko lanpara itsusi batzuetatik ateratzen ziren argi zuri

indartsu bezain trabagarri batzuek tabernaren izenaren

kontraesana bururatu zidaten eta irri egitera bultzatu. Han,

zolan eta edan tokitik osoki ikus ez zezakeen leku erreserbatu

nahiko ilunean, amoros bikote batzuk ikusi nituen, gozoki

– 190 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 190

elkarturik, ezti solasetan aritzen balira bezala. Pozik han eseriko

nintzela gogoaren ertzetik pasatu zitzaidan, baina Alizek

lehen salako aulkietan esertzen al ginenez galdegin zidanean,

besterik esatera ez nintzen ausartu, eta kafesne bana hartzera

eseri ginen. Besterik merezi ez nuela banekien, Alan nire bizitzeko

arrazoi bakarra bilakatu zitzaidalako.

Alanez eta Jontxuz mintzatzen hasi ginen, biak ezin atseginagoak

zirela berriro esan zidan, haien lanez eta egoeraz

aritu ginen, haien istorioez, eta Alan lehengo gizongaia izan

zuela aitortu zidan. Egia aitortzeko, etxean ginaudelarik

haien arteko begiradetan zerbait bitxia nabaritu nuen, nolazpait

maitasuna erakusten zuen zerbaiten adierazgarria, konplizitatez

beteriko soaldi haiek babes ezti batez elkarrekin

inguratuak egon balira bezala. Lotsa garbi batez estalita, ezer

gehiago ez nion galdetu, gure lehen sala horretatik bigarrenera

kirika ari nintzen bitartean. Nire xede guztia izorratu zidala

ez zen ohartu, “Itzalan” elkarrekin gozoki egon

gintezen sartarazi bainuen, batez ere tabernaren izenarengatik,

atzeko eremu gozoa inoiz ez bainuen lehenago ikusi.

Beharbada ere gure arteko harremanei urrats bat gehiago

egiteak fabore gutxi egin zion, baina horretaz ez nintzen

konturatzen. Alanen ezagutzaren garrantziaz, aldiz, bai.

Handik lekutu ginenean, agur-muxu bana eman genuen

eta bakoitza bere etxera abiatu zen. Atea ireki nuenean, sakelan

sartu nuen papera atera, eta, lotara joan baino lehen,

Alanek idatzitako aditzari azken soa eman nion. Gorputza

dardaraz estali zitzaidan. Nahiz eta erditzeko gertu ez egon,

azken ikerketetan murgildu nintzen.

Biharamun goizean, nire goizeroko ibilaldietan karriketatik

barne ibili nintzen, hara eta hona, etxeetako arkitekturari

kasu egiten, behin edo beste egiten nuen bezala, arreta biziz

– 191 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 191

eraikinek zeukaten forma, bolumen eta linea bereziak sakonki

sentituz eta aztertuz.

Herri erdiko egoitza horiek portukoekin deus ikustekorik

ez zuten. Harri kolorezko etxe ilunak ziren, tinda kolore gabekoak,

nahiko hits eta tristeak. Jadanik markatu ninduten

eraikin ofizial haiek guztiak zabal-zabalak ziren, burdinazko

balkoi herdoilduz apainduak eta, enbor batzuen pare, lurretik

zesorten1 harroin sendo borobilen gainean sostengatuak.

Beste nonbait ikusi izan nituen bezala, ezagunak egiten zitzaizkidan,

eta nazka sakon bat ematen zidaten. Zalantzarik

gabe, horietako ederrena liburutegia zen.

Gainean, beste hiru estai bazituen eta, erdi-erdian, etxe

aitzina aberasten zuen zigilu eder bat, familia haren armarrien

lekuko. Harroin horiek guardia egiten ziotela iduri

zuen, bizkartzain azkar batzuen antzera.

Armarrian, ilargi laurden baten azpian, lirio lore bat ikus

zitekeen; eta, azpiago, aurpegi bitxi baten irudia, erdi irriz

eta haserre zegoen indio baten aurpegi grabea. Inguruan,

apain-hostoak,ehunka, buru baten gaineko kasko batetik ateratzen

ziren hosto apaingarriak, armarriari handitasun berezi

bat ematen ziotenak; eta, nola ez, Alizerriko etxe gehienek

zeukaten lauki dameroa. Hura ikustean, gogoa irakitan ezarri

zitzaidan, nire bihotza burburka, baina zergatik jakin gabe;

eta haren arrazoia esateko gai ez nintzen. Agian oroitzapen

ahantzi batengatik? Beharbada. Ez nekien, baina zigilua ere

nonbait jadanik ikusita neukala iruditu zitzaidan. Nahiz eta

nire gogoa aditzaren baitan sarturik egon, egoitza hartan sartzea

erabaki nuen, oharkabeko erabaki horrek bizia aldatuko

zidala jakin gabe.

Paregabeko sarrera hark liluratu ninduen. Erdi-erdian gorantz

zebien2 eskailera noble bezain ederrak nire bista mires-

1 Sortzen ziren

2 Abiatzen zen

– 192 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 192

tu zuen, nire jakin-gosea ere bai. Etxea noizkoa zenez neure

buruari galdegin nion, eta liburutegia izan baino lehen norena

izan zenez ere bai. Eskaileraren azpiko eskuineko aldean

ate txiki bat zegoen, eta gela haren barnean jendea mintzatzen

bazegoela entzun nuen. Ez nintzen sartzera ausartu.

Inskripziorik gabe egoteagatik, bulego pribatu bat izan zitekeela

lehenik pentsatu nuen, baina handik heldu zen harrabotsa

bulego batean entzuten ohi zena ez zen, taberna batean baizik.

Diskrezioz beterik, giltza-zulotik begiztatu nuen, baina

debalde, han zegoen jende ugariak edozein gauza ikusteko

traba egin zidalako. Bidea gorantz jarraitu nuen, maldaz malda,

liburutegirantz. Parez pare, armazulo1 luze batzuek paretak

apaintzen zituzten. Haien bitxikeriaz ohartu nintzen,

eskuinaldera begiratzen zutela, parean zegoen defendigai

eremua erakutsi gabe. Zergatik hala eginak zeuden ez nuen

ulertu. Eskuinean eta berinazko ate baten aitzinean, neska

gazte bat sarrerak kontrolatzen ari zen; eta, hurbildu nintzaionean,

izena galdegin zidan.

Orduan eta orduan bakarrik eta lehen aldikoz, nire izenaz

ez nintzela oroitzen ohartu nintzen. Geldi-geldirik nengoen,

zer erantzun ez jakinik, trastekeria bat egiten harrapatzen duten

haur baten antzera, eta irakurgelara ez nuela sartzeko asmorik

erantzun nion. Entzun ez balu bezala, berriro izena

galdegin zidan. Bururatu zitzaidan lehen izena eman nion:

Xubiltz. Hitz hura nondik ateratzen nuen ez nekien, baina

pentsatu gabe ateratako hitza nonbait ere entzun nuela konturatu

nintzen; non, aldiz, ez.

Erakutsi zidan fitxa bete nuen, zehaztasun guztiak asmatuz,

ez bainekizkien ere ez nire sorteguna, ez eta nire sortokia

ere. Zuzenki bete nuen bakarra nire helbidea izan zen,

Jontxuren etxeko zuzenbide berria. Armazulo horien berri

1 Tronera, tiroziloa

– 193 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 193

galdegin nion, ea zergatik eskuinaldera begiratzen zuten.

Eman zidan adierazpenak nonbaitetik ezagutzen nituela iruditu

zitzaidan, etxearen ondoko seroren komenturantz begirada

debekatzeko itzulita zeudela luzatu baitzidan. Serora

haiek haien egoitzatik inoiz ez zirela ateratzen esplikatu zidan,

eta haien intimitate intelektuala babesturik egon zedin,

armazuloak desbideratu zituztela. Neska horren esana ulertu

arren, Alizerriko mundu hartan serorak izatea bitxi egin zitzaidan,

elizarik eta erlijiozko adierazgailurik sekula ez bainuen

ikusi; are gehiago, herri horrek sinesmen berezirik ez

zeukalako, ez eta ere fede ezagunik. Neska hura oraino

gehiago harritu egin zen liburuen salan sartu gabe eskaileratik

behera korrika jaitsi nintzenean, zerbaitetik ihes egin banu

bezala eta berriro itzuliko nintzela oihu eginez.

Kanpoko paretan zegoen ordulariari begiratu nionean,

ongi egin nuela ohartu nintzen, ordu bata eta ixteko ordua

zelako. Ezkerraldera so egin nuen, eta komentua inguratzen

zuen harresiak balditu ninduen, hain garaia eta sendoa izateagatik.

Argi zegoen eremu itxi hartatik atera ezinik zeudela.

Arratsaldean itzuliko nintzela gogartu nuen. Bazkalondoan

eta berriz etorri nintzeneko, liburutegiaren atearen aurrean

jende lerro luze bat zegoen. Ateak zabaldu zirenean denak

goialdera igo ginen; eta, nire goizeko fitxa erakutsiz, arazorik

gabe sartu nintzen. Begi aurrean izan nuen ikuspegia hain

txoragarria izan zitzaidan, iltzaturik gelditu nintzela, bostehun

metro karratuko sala miresgarri hark bihotza dardaraz

ezarri zidalako. Galeriak bazituen, zurez eginiko liburuz beteriko

galeriak. Inoiz ez nuen halako liburu kopururik ikusi;

goian, beherean, galerietan, toki guztietan. Beste irakurle

guztiek beheko salan lekua hartu zuten; ni, aldiz, begiak borobildurik,

ezin mugituz nengoen. Kristalez estaliko zur za-

– 194 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 194

harreko alasek milaka liburu gordetzen zuten; eta, bat-batean,

beste hainbeste oroitzapen ekarrarazi zidaten. Jaso nuen

kolpe emotiboa jasangaitza izan nuen. Salako erdiko eremuan

jadanik eseri zen jende ugaria isil-isilik zegoen, haien

liburuak jada eskuraturik, burua apalik. Denak ikasten ari ziren,

eta azkenean han sartzeko egin nituen urratsen harrabotsek

denen begiak altxatu zituzten, norbaitek une berean eta

elkarrekin burua altxatzeko agindu keinu bat manatu balie

bezala. Modu berean, eta denak batean, liburuen gainera

apaldu zituzten, nitaz gehiago arduratu gabe.

Liburuen sailak azter ditzadan, ezkerreko pasalekua hartu

nuen. Denetarik zegoen; lehen-lehenik, matematika, fisika,

biologia, kimika eta zientzia osoak. Milaka liburu. Sailkatze

hark filosofia, teologia eta erlijioarekin jarraitzen zuen. Beste

milaka liburu. Literatura, arkitektura, musika... denetarik,

baina niri begiak iltzatu zizkidan sekzioa eskuineko aldean

zegoen, dena liburu zaharrez hornituta: historia, geografia,

linguistika, fonetika, hizkuntza eta halako. Muin barnetan

izugarrizko Big-Banga sentitu nuen. Zerbaitek izutzen banindu

bezala, altxor hura guztia ukitzera ez nintzen ausartu,

eta, Alanekin itzuliko nintzela gogoan atxikirik, salatik atera

nintzen.

Eskaileratik beheranzko azken mailetara iritsi nintzenean,

begirada ezkerreko ate txiki hartarantz berriz ere joan zitzaidan.

Barruko norbaitek krisketari eman zionean, atea ireki

zen, eta bospasei gizon handik irriz eta boz ozenez ateratzen

ikusi genituen. Erdi irekirik gelditu zen aterantz hurbildu

nintzen, eta soaldi luze bat bota nuen: taberna bat bezala zirudien,

lagun elkarte bat bezala. Denetarik bazegoen, zerbimahaia,

paretaren kontrako ziziluak, zurezko kadira

zaharrak, gauza bitxi eta zaharrez beterik zeuden alasak, pan-

– 195 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 195

pinez, flaskoez, jostailu zaharrez, larruzko poltsez; hitz batez,

oroitzapena baizik ez zerakusan gela zaharra. Pareta guztiak

margolanez beterik zeuden ere, estilo berezi bateko

margo expresionistaz, abstro-figuratiboa, ti-taista defini nezakeen

estiloko tinduez, eta lehen begi kolpeak ubela, arrosa,

karmina eta urdina kolore nagusiak zirela adierazi zidan. Han

atzean, beste ate zabal batek beste gela batera zeraman, non,

gainean, urrutitik, “Xorrotx” izena irakur zitekeen. Alizen

lantokiaren izena zela ohartu nintzen, eta irrati-telebistaren

estudioak edo bulegoak izan zitezkeela pentsatu nuen ere

bai. Gehiagora ez nintzen ausartu.

Biharamun goizean etxetik atera nintzenean, Maite, Miren

eta familiako lagunak karrikan aurkitu nituen. Muxu bana

emanez gozoki agurtu nituen eta aski hurbil zegoen nire etxe

berria erakustera eraman nituen. Alitxori eta Lizi irritxo berezi

hura egin nienean, berehala ulertu zidaten konplizitatez

beteriko keinu maitagarri hura, haiek nahi zutenean etxera

etor zitezkeela esan nahi zuena. Haur guztiek bezala, nire

jostailuzko etxe txikia biziki maite izan zuten, berria zelako,

baina ere haien neurrira eginda iduri zuelako. Leihora atera

zirenean, haien eskola ikusi zuten, eta kanpoko orduan

egongo zirenean egunero agurtuko nindutela zin egin zidaten.

Bitartean, Maitek eta Miren Maitek itzuli osoa eman zuten,

zehaztasun guziei haien ongi ikusia emanik; eta, niretzat

egokia zela iruditu zitzaienean, pozik gelditu ziren.

Denak kalera atera ginen, eta bakoitza bere eginbeharrari

lotu zitzaion. Ni egunkaria erostera joan nintzen, eta, mundu

berri horretara etorri nintzenetik lehenbiziko aldiz, egunkaria

osoki irakurtzen nuela ohartu nintzen. Titulu

ezberdineko hamar bat egunkari bazen, eta Nigen izeneko

bat erosi nuen. Ez dakit zergatik, agian ingelesez idatzita ego-

– 196 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 196

teagatik, baina Aied, Oiraid, Orreok izenekoak lehen ikustaldian

baztertu nituen. Airreb eta Nigen kazeten lehen tituluak

irakurri orduko, aliztiarren aldekoak zirela nabaritu nuen,

eta, artikuluak sakonki irakurri gabe, banan-banan barneko

orri guztiak emeki-emeki iragan nituen, ea zerbait interesgarririk

ote zegoenez. Nigenen hizki handi guziak aliziaz idatzita

zeuden, artikuluak ingelesaz idatzita egon arren;

Airreben testu guziak, aldiz, bertako hizkuntzan zeudela ikusi

nuen, dena aliziaz idatzita. Irakurtzeko hainbeste artikulu

zegoen, zuzenki kulturako arlora joan nintzela; eta bigarren

orri hartan zegoen testu batek nire arreta bereganatu zuen:

“Alizia ikergai” hizkiaren pean, idazkiak zerbait berezia adierazten

zuen. Bigarren aldiz gai beraz egunkari batean hitz

egiten zutela, esku artean izan nituen bi kazeta horien artikuluetarik

bat nire gai kuttunenaz mintzatzen zela kontuan

hartu nuen. Kasualitatea ote? Munduko hizkuntza zientifiko

handiak bururapen berdinera iritsi zirela zioen, eta ikerketen

azken emaitzek zioten alizia itsas inguruko gure mundu osoan

izan zen lehen hizkuntza izan zitekeela, beste guziak osatu

zituen hizkuntza zaharra zitekeela, hitz batez, hizkuntza ororen

ama zela eta, aitzineko mintzairetatik, alizia bizirik iraun

zuen bakarra zitekeela. Artikuluak beste zehaztasun batzuk

azaltzen zituen, eta gaiari lotzen zitzaizkion hedadura, klimatologia,

linguistika eta etnologiako aipamenak egiten zituen.

Nik hori egia ez zela banekien, beharbada egia erdia, baina

zientzialari haiek euskararen existentzia ez zekiten, eta alizia

baino askoz lehenago beste mintzaira batzuk izan zirela ere ez.

Biharamuneko afaria gogartu nuen, eta Alanekin hitz egiteko

gogoa gero eta handiago egin zitzaidan. Munduko zientzialari

guziak aipatzen zituztenean, haien mundua Alizerrian

bakarrik kokatzen ez zela ohartu nintzen, eta beste hainbeste

– 197 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 197

lurralde eta herri izan zitezkeela konturatu nintzen. Menditik

erori nintzenetik halako aipamenik ez nuen inoiz ukan,

nahiz eta pentsatu eremu txiki hartan mundu berria bukatzen

ez zela.

Larunbat arratsalde hartan, erosketak egin nituen eta sukaldean

sartu nintzen, nire espezialitate bat presta nezan.

Portua izateagatik, arrain freskoa erosi nuen, eta legatzaren

iduriko arrain muturluze bat saltsan prestatu nuen.

Zortzietan Alanek tirrinta jo zuen, eta aperitibo bat hartu

genuen. Noizean behin laberaino altxatzen nintzen arrainaren

itxura kontrolatzeko, eta egina zegoela iruditu zitzaidanean,

mahai inguruan eseri ginen. Legatza jatera etorri ez

ginela nabaria zen, eta zaporerik hartu gabe, laurden batez

dena bukatu genuen, azken burukoa eta guzti. Mahaia keinu

batez hustu genuen, beste egun hartan aipatu genituenak lehenbailehen

berriz ere ikus genitzan. Nire kezka aipatu nion,

ea bi hizkuntzen morfologiek elkarrekin zerbait ikustekorik

bazutenez. Zer erantzun ez zekien, nire hizkuntza ez zezaguelako;

baina, fite, hala zela baieztatu nuen:

AL, AL-ALI, AL-ALI-ALT gure Nor, Nor-Nork, Nor-Nori

eta Nor-Nori-Nork formen antzekoak bazeuden! Garbi zegoen

bi aditzek osadura berdina zeukatela; eta paperean baldintzazko

forma berdinak idatzi zizkidanean, harriturik gelditu

nintzen. Gure baldintzaren BA aurrizkiaren ordez, haiek SU

erabiltzen zuten; eta ahalezko PE, gure KEren ordez. Soinu,

aurrizki eta atzizki desberdinezko morfologia bera.

Ni banintz DE SUDALA

Hi bahintz BE SUBALA

Hura balitz GE SUGASLA

Gu bagina DEZ SUDALAZ

– 198 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 198

Zu bazina BEZ SUBALAZ

Zuek bazinate BEZI SUBALAZI

Haiek balira GEZ SUGASLAZ

Garbi zegoen SUDALA horretan SUk gure BAren tokia

hartzen zuela, Dk N lehen pertsonarena, eta AL errotzat zutela,

gure IZ bezalakoa, S hirugarren pertsonetako gure L ebentuala,

eta anitzeko formetan Z bat ezartzen ziotela.

Nintzateke-ren ordez DALAPET zuten, D(ni) AL(erroa)

PE(ke) T(lehena) DALAPET, BALAPET, GALASPET, DALAZPET,

BALAZPET, BALAZPEZT, GALASZPET.

Biek deskubrimendu miresgarri bat egin bagenu bezala,

parez pare ginauden, bakoitzak bere hizkuntzaren adierazpena

ematen, eta besteak esaten zuenarekin liluraturik. Ni bera

baino gehiago, alizia ulertzen eta ezagutzen nuelako; berak

euskara ez.

Bi hizkuntzek ia denbora kopuru bera zeukaten; baldintzaren

lehena bazeukaten ere, eta nintzateke-ren ordez, DALAPETET

(D, ni; AL, erroa; PE, ke; T, lehena n; eta Z-tak

anitza bereizteko soinua) forma bazuten.

Hainbeste berdintasun ikusirik, biak iturburu berekoak

edo antzekoak izatea bururatu zitzaigun; puntu komun

gehiegi zagerizen zortearen fruitua izan zedin.

Gure konparaketa ederrean jarraitu genuenean, bi hizkuntzek

ahalezko forma bat bazeukatela konturatu ginen, eta

Nor formako gure Naiteke DALAPE forman zeukaten, DALAPET

bezalakoa baina lehenaren Trik gabe, eta denbora

osoak hauxe ematen zuen:

Ni naiteke DE DALAPE

Hi haiteke BE BALAPE

– 199 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 199

Hura daiteke GE GALAPE

Gu gaitezke DEZ DALAPEZ

Zu zaitezke BEZ BALAPEZ

Zuek zaitezkete BEZI BALAZPEZ

Haiek daitezke GEZ GALZAPEZ

Dena hain logikoa zen, euskara baino arrazionalizatuagoa,

beharbada, sinplifikatuagoa.

Joko polit batean sar nendin, denbora pixka bat utz ziezadan

eskatu nion, ea ahalezko iragana asma nezakeen. Aise iritsiko

nintzatekeela gogartu nuen, puzzle haren urratsak

segitzen banitu behintzat, eta bereizkunde bitxi bat ez balitz,

paperaren gainean deblauki hauxe atera zitzaidan:

DE DALAPET

BE BALAPET

GE GALAPET

DEZ DALAPEZT

BEZ BALAPEZT

BEZI BALAZPEZT

GEZ GALAPEZT

Alan irriz hasi zen, logikak aditz horretara eraman ninduelako

eta metodo zuzenean aritu nintzelako, baina baldintzaren

bigarren forma idatzi nuela ere ez zen berehala

konturatu. Hura ikusi zuenean, aldaketa txiki bat bazela adierazi

zidan, eta forma zuzena idatzi zuen eta zehaztu zidan.

DE DALAPEET

BE BALAPEET

GE GALAPEET

DEZ DALAPEZET

BEZ BALAPEZET

BEZI BALAZPEZET

GEZ GALAPEZET

– 200 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 200

Argi zegoen nintzatekeen eta nintekeen formen arteko ezberdintasun

bat behar zela eta hori E bikoitzean zeukaten.

Nor forma buka genezan, euskaraz, hiru denbora baizik

ez zirela falta esan nion, subjuntiboko bi eta agintezkoa.

Berak gauza bera zutela esan zidanean, galdera bat atera zitzaidan:

eta geroa? Nik euskaraz geroa nahiko galdurik geneukala

banekien, aditz barneko geroaldia bederen, eta geroa

egiteko KO atzizkia eransten genuela, baina aditz laguntzailea

ukitu gabe. Jakin-gose handia neukan ikusteko ea aliziak gerorik

ez zeukan edo aditz perifrastiko batera bera ere pasatu

ote zen. Hala izan balitz, filosofia berean sartuko ginateke,

biziaren funtsean, euskaldunek iraganean eta orainean bizia

kokatu izan zutelako eta geroa etorkizun ezezaguntzat edo

garrantzi gabekotzat zutelako, euskal aditzean laster galtzeak

axolarik ez baitzien eman. Nola adierazi behar nion gure

euskaran zenbait toki soiletan baizik ez zela erabiltzen, bereziki

geografiako muturretan zeuden herrialdeetan, agian beste

populuak haien leihotik begiratzen ahal zituzten horietan.

Bitxia, benetan bitxia… Batez ere euskarari buruzko hainbeste

elementu berriro ere gogartzea.

Erantzunaren zain nengoen, baina nire galdera ez zuela

batere ulertu ohartu nintzen. Berriro errepikatu nion esanez

guk geroa egiteko “Ni izango naiz” esaten genuela, “naiz”

orainaren aditz laguntzailea harturik, baina “naiz” horri beste

berezko geroko formarik eman gabe, etorkizuna adierazteko

galdu zen “ke” horrez aparte.

Ez zuen ongi ulertzen. Etorkizuna berezkoa izan balute

bezala, geroaren kontzepturik adierazten ez zuten, ezta ere

ulertzen. Nik pentsatzen nuen gure akats gramatikal bat izan

zitekeela, baina garbi ikusten nuen beste hizkuntza horretan

geroaren kontzeptua ez zutela ezagutzen ere, ez ahanzmen

– 201 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 201

batengatik, baizik eta geroak gerorik ez zuelako eta, haien

bizian, iraganaren gainean oinarrituriko orainak baizik baliorik

ez zuelako.

Hizkuntzaren filosofiaren muinean ginela zagerien, eta

euskaran arrazoi berarengatik gerorik ez genuela edo galdu

genuela gogartu nuen, nahiz eta denborarekin eta mendez

mende etorkizuna adierazteko beharra sentitu eta artifizialki

hizkuntzan sartu.

Jadanik ia lau ordu aditzaren barruan ginaudela,

eta bukatzeko gogoa bagenuen. Lasterka, subjuntiboa egin

genuen:

Nadin, hadin, dadin….

DALAN

BALAN

GALAN

DALAZN

BALAZN

BALAZNEZ

GALAZN

Nendin, hendin, zedin…..

DANLAT

BANLAT

GANLAT

DANLAZT

BANLAZT

BANZLAZT

GANLAZ.

Forma guztiak logikoak iruditu zitzaizkidan, baita ere

agintezkoa, M soinua aginteak emateko erabiltzen zutela

adierazi zidanean.

– 202 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 202

Hadi: MABA!

Bedi: MAGA!

Zaitez: MABAZ!

Zaitezte: MAZBAZ!

Bitez: MAGAZ!

Zer zoriona! Biok hizkuntzen iturburua ukitu genuela bagenekien!

– 203 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 203

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 204

“SUBAL eta IZAL garretatik atera ziren herria salbatzeko,

eta, EMARIZen aginduak jarraiturik, lurretik ihes egin zuten

eta hodeien artean egoitza hartu. Anai-arreba jeinutsuak nonahi

ikus zitezkeen, laino batetik bestera hegaldaka, hodei

kotoitsu baten erdian lotan, haien eremu zuritik lurretik zetorren

keari gogorki haize emanez.

Behin, biek, laino ilun batean sartzeko eta elkarrekin larrua

jo dezaten agindua jaso zuten. Intzestu beltz hark IZAL

ur haziz bete zuenean izorratuta utzi zuen. Sabela hainbeste

hantu zitzaion, hodei guztiak urez bete zituela; eta, lehertzeko

unea iritsi zitzaionean, tximista batek sor keinu argitsua

emanik, urez beterik zeukan tripa askatu eta euri erauntsiz

sutan zegoen lurra itzali zuen, Alizerria bizigai bihurturik.

Gain-gainetik zeru-lurren zain zegoen EMARIZ, haien

ama, irriz hasi zen; eta, Alizerria bizirik ikusiz, haien intzestu

larria barkatu zien.

Aintzirak, ibaia, errekak eta itsasoak sortu ziren; eta, izarekin,

urarekin batean, belaiak eta soroak, landare eta zuhaitzak,

larreak eta osinak.

Haien irudiko gizon-emazteak lur berrian sartu zituzten,

gizarte berri bat egin zezaten. EMARIZen agindua beterik,

IZALek emandako biziari SUBALek hizkuntza bat eman zion,

alizia, eta harekin batean lur hark Alizerria hartu zuen izena.

– 2