A

Azken amiltzeak berriro denboraren nozioa galarazi

zigun, eta iritsi ginen ordoki berri hura kolorez beterik zegoen.

Harritu nintzen. Ederraren kontzeptua han ikasi nuela

uste dut. Jadanik kolore batzuen izenak asmatu genituen,

hala nola txuri(n)a, urdina, gordina eta hordina; beste kontzeptu

batzuk ere onartzen ari ginen, eta osoki barneratzen.

Hura prozesu luzea zen, baina egunero zerbait berria zagerien,

eta horrek aberasten gintuen, ez zerbait berri asmatzeagatik,

baizik eta ilaunetik1 laster ohiturara pasatzen ginelako,

hizkuntza berri haren urratsak betikoak izango zirelako eta

euskara maitearen oinarriak tinkatzen ari ginelako. Nik gauza

horiek guztiak banekizkien, emazte haren ahotsak misio bat

betetzeko eman balit bezala, eta, zergatik horretan murgildurik

nengoen jakinik, premiazko eginbide horri tinko lotu

nintzaion.

Begiak iltzaturik, liluraz beterik, koloreek eta formek erakusten

zizkidatenak gogoan hartu nituen eta lehen aldikoz

intuizio berri bat sortu zitzaidan, bihotz zolaraino iristen zitzaidan

zirrara: abstraktuaren nozioa. Ezin adierazitako zerbait

sentitzen nuen, nahiz eta jakin Ederraren aitzinean

nengoela. Ez zen aski! Beste zerbait zagerien! Zer, aldiz, ez

nekien.

Gorri haien indarra, hori argi horien izpia, gaztaina-kolore

ilunen doinua, orlegi gogor haien arrotza, dena, zuhaitzen

artean zageriena, Lhoteren konposizio tinko baten idurikoa

edo Cezannek edergintzari erakarri zion kontzeptu bera, inpresionistengandik

urrunduz gaiaren osaketa abstrakturantz

eramanez, formei eta koloreei esker.

1 Efemeroa

– 55 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 55

Ederra, benetan ederra, eskuin, ezker, gora, behera, arku,

zuzen, urdinez, morez edo beltzez osatutako marrak eta bolumenak.

Zenbat denbora ibaiaren ertzean eserita iragaten

nuen ez dakit, dirdirei begira, dardarazko higidurei so, gogoan

zizelkaturik gelditzen zitzaizkidan ikuspegi artistiko

haiei begira. Grina hura betiko gogoan sartu zitzaidan.

Besterik ez dakit. Nekien bakarra, gauza garrantzitsuenetarik

den zerbaiten aurrean nengoela, nahiz eta nire lagunek ez

batere ulertu adierazi nahi nuena.

Eguneroko bizitzarako halako beharrik ez zuten sentitzen,

hura ez baitzen ez jatekoa, ez edatekoa, ez praktikoa edo beharrezkoa.

Nola xuxurlatu hori gabe bizia ez zela berdina…

zaila, benetan zaila, batez ere bizirik ziren sentsibilitate gutxiko

bost gizonei; eta haurrak gazteegiak ziren hau guztia

uler zezaten.

Gelditzen ginen sei ar bakarrak arinki aurrera gindoazen;

eta ni, barneko sentikortasun korapilatsua ezin irentsiz, pentsakor

bihurtu nintzen. BAKAR eta AR soinuen arteko lotura

une hartan ikusi genuen eta sortu, emazterik gabe gure bakartasuna

izugarria baitzen. Haurrek ere sentimendu bera

bihotzean zeukaten, amak eta izebak desagertu zirelako, eta

haien begi aitzinean gainera. Pentsa zer bortitza izan behar

zuen bihotzez eta odolez maite diren guztiak bizia galtzen

ikusteak, denak, gizon ala emazte, ezer egin ahal izan gabe.

Bidea jarraitu genuen….

Erreka baten zarata entzun genuenean, isil-isilik gelditu

ginen, azken amiltzetik halakorik ez genuelako entzun ez

ikusi. Horri ere “Iz goa zu” izena eman genion. IZ, ura trumilka

zetorrelako, GOAZ, aurrera gindoazelako eta senak

eramanez, azken U hori oraindik kontzeptualizatu ez genuen

soinuaz.

– 56 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 56

Ez genekien non genbiltzan. Urrun. Beste mundu beltzaran

batean beharbada; ez genekien. Etorkin batzuen pare

genbiltzan, erdi eroturik, errorik gabe, lur galdu horretan

errotaz erotu nahi bagina bezala. Errotik ateratako erro gabeko

etorkinak, leize-minez josiak, bihotz-minez ikaratuak.

Baina biziaren bila aurrera joan behar!

Egarri ginaudelako xurrupaka edan genuen, eta ur fresko

bezain salbagarri hark barnean nabaritzen nuen min korapiloa

pasarazten lagundu ninduen. Denok ase ginen. Zintzurra

lehundurik, bazter hartan etzan ginen. Zenbat denbora lotan

iragan genuen ez dakit; baina, bat-batean, ezkerreko mendixka

hartatik heldu zitzaizkigun giza oihuek letargia sakonetik

iratzarri gintuzten. Berehala, defentsazko lehen urrats eta

keinuak egiten hasi ginen, halako beste gizasemerik arbasoen

leizetik lekutu ginenetik ez genuelako inoiz aurkitu.

Zuhurtzea beharrezkoa genuela sentitu genuen, lagunen heriotza

oraindik gogoetan baikenuen. Beste populu batzuk

existitzen zirenik jadanik ez nuen sinesten, nahiz eta jakin

itsasoen arteko eremu zabalean gu bakarrik ez ginaudela eta

gu bezalako beste batzuk izan zitezkeela. “AL-”en banaketaren

oroimena bururatu zitzaidan, zer bihurtuko zen neure

buruari galdeginez, baina mendiko beste alderdira jo zuela

gogoratu nintzen, beste mundu desberdin alderantz; eta

orain agertzen zitzaizkigun haiek Alen ondoriokoak ez zitezkeela

izan buruan hartu nuen.

Isiltasuna egin zen nagusi. Haiek ere hori bazekiten.

Mendi gainetik oihukatzen ari ziren, leize baten sarrera ilun

batetik. Oraino leizetarrak izateak balditu1 gintuen; harrigarria

egiten zitzaigun arbasoen bizia abandonatu genuenetik

erroitzez eta amiltzez ibiliak izan ondotik, hainbeste aldiz

denboraren nozioa galdu ondotik, halako izugarrizko atzera-

1 Harritu

– 57 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 57

pen baten aurrean egotea. Hala ere, ez gintuzten sobera modernotzat

hartu izan, emeki-emeki hurbiltzen hasiak zirelako,

mesfidantza baztertuz eta zuhur bezain goxoki guri

hurbilduz. Haien begiak bitxiak ziren, gizaseme bihoztunekoak,

aterpe baten bila zebiltzan gizakume on batzuenak.

Emeak bazeuden! Horretaz segur nengoen: ikusezinak

egon arren, haiek zabaltzen zuten sentikortasuna berehala

sumatu genuen, berehala ere leize barnean gelditu zirela.

Jende arrotz haren begiradan mota anitzeko sentimenduak

zagerizen1. Gure arteko konfiantza poliki-poliki sartzen hasi

zitzaigun, nork usaimena erabiliz, nork ukimen lehuna.

Multzo koxkor bat osatzen zuten, berrogei batena segurik,

eta nabaritu genuen bezala, emaztez betea, gazteak, ederrak

eta konfiantzaz inguraturik, orain harpetik ateratzen ari

zirenak... Sarraski bortitz haren ondotik neskarik ez genuen

ikusi, eta helgaitza iruditzen zitzaidan mirariak itxaropenez,

pozez bete ninduen. Elkarrengandik hurbildu ginenean,

gizonen bozak ozenago nabaritu genituen, jeloskeria nagusitzen

ari balitzaigu bezala; baina emeen bake keinuek isilarazi

zituzten, eta laster bat egin genuen.

Nahiz eta harpetarrak izan, gure ohitura berberak zituzten,

bereziki hizkuntzaren erabilpen kaxkar hartan. Gure

mintzaira bera zeukatela iruditu zitzaigun, IZetik etorria,

IZotzatik jalgia, IZanera hurbildua. Haiek ere izotzaren erasoa

bizi ote zutenez galdegiten nion nire buruari. Ezetz iruditzen

zitzaidan, leku epel batean zeudelako eta hainbeste

denbora iragan baitzen... baina haiek ere gure esperientziaren

araberako uneak bizitu izan balituzte? Eta han bertan,

mendixka horien leizeetan eta tradizionalistak izateagatik ez

mugitzeko erabakia nahiez hartu balute? Sinesgaitza egiten

zitzaidan, ez nuelako imajinatzen halako leku zelaietan guk

1 Agertzen ziren

– 58 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 58

bizi izan genituen hormaketa bortitzak izatea ere; hainbeste

amiltze, ordoki, erroitze eta aldaketa iragan genituen honaino

iristeko, hori beti hala izanen litzatekeelako ideian murgildu

eta ito nintzela. Halere, aurkaritza bat bazegoen, eta

ideia horren kontra jende horren atzerapena neukan.

EME soinua maiz ahoskatzen zuten. Laster ezagutu nuen

haren esanahia.

IL soinua ere bai, biziki. Ulergaitza egiten zitzaidan. Hura

onartzeko indar askorik ez nuen egin behar izan. Nere IZ-a

eta haien ILa fite elkartu genituen, eta zenbait kontzeptu berri

adierazteko gai bihurtu ginen. Orain hainbeste ilargi asmatu

nuen nire lehen hitz poetikoa gogora etorri zitzaidan,

eta BIZIL haren zentzu osoan ulertu nuen, IZ-IL, hilik ez den

bizian bizirik ez dagoela adierazten zuena.

L hura urari, biziari eta sexuari lotuta zeukaten batez ere.

IZTIL hitza nire buruko almazen fonetikoan aspalditik bizirik

bezain ahantzirik zegoena segidan sortu genuen, IZa h-

IL-a adierazteko.

IZAINA, izean iza zurkaizteko dabilen aberetxoa, ISIL ere

bai, hitz hila bezala, IZDAN edan esateko edo IAN edo izan

jateko. Berriz ere ohartu nintzen guk ere halakoak lehenagoko

denboretan erabiliak genituela, baina arras ahantziak genituela,

beharbada neska guztiak desagertu zitzaizkigularik.

Ez naiz oroitzen. Aspalditik erabiltzen genuen ZAKIL hitzaren

esangura azkenean ulertu nuen. IZ-ak-IL-etik jina, IZ-etik jalgia,

IL-etik jautsia, biziaren ideiatik etorria, ezerezetik sortutako

bizigaia: IZ-ak-IL= IZ-an-HIL= Zakil. Barrabil ere bai,

AR HIL-etik etorria.

Ustekabean, geuk genituen hots ugari kontzeptualizaturik

zeuzkatela ohartu nintzen. I hura guk ere hilaren adierazteko

– 59 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 59

bageneukala oroitu nintzen. Horretan ageri zen beren ohiko

zelai bizilekua.

L, ezezaguna eta misterioa markatzeko.

B, agindurako.

N, ni adierazteko.

G, gu eta Z zuek aipatzeko...

Gureak, haienak, ez dakit norenak ziren baina berdin zitzaidan,

haien agertzea eta gurekin nahastea aurretik idatzita

zegoela zirudielako, eta gure patua haietaz egina zegoela,

haiena gutaz bezala. Halere, berdin ez zen, berehala ohartu

nintzelako helbururik ez zutela eta haien zoria gu aurkitzea

zela.

Azkenean, bietatik bat egin genuen, lehen aldiko hizkuntzen

arteko loturek eta nahasketek aberastasuna baizik ez zutela

sortzen ikusiz.

Emeki-emeki, gure oinarrizko hiztegia tinkatu genuen.

Gure kontzeptu zaharrak ere bereganatu zituzten, guk haienak.

Herri beretik heldu ginenez ez nekien. Herri bera osatuko

genukeela dudarik ez nuen. Elkarrekin gelditzea erabaki

genuen. Hori izan zen gure bizi luze hartan hartu genuen

deliberatze1 zuhurrena, onena, ondorio handienekoa. Denek

hori bagenekien. Gure gorputzek ere bai. Neskak laster haurdun

egon ziren, eta irria berriro itzuli zitzaigun, bizitzeko

gogoa ere bai. Nola ez! Emazteak, sexua, lagunak, haurrek

lagun berriak, amodioa, goxotasuna, elkar laguntza eta ekarpena.

Zer gehiago, uros egon gintezen?

Beste leku hurbiletan halako populuak izan zitezkeela

pentsatzen hasi nintzen, eta denak batzen bagina izugarrizko

herria sor genezakeela ere, eta zer esan aberastasun guziez,

sor zitezkeen hizkuntza berriez, guk iturburua eman genion

hizkuntza horretaz, gureaz, euskaraz.

1 Erabaki

– 60 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 60

Bigarren aldiko, neure populuaren etorkizuna bizirik segurtaturik

ikusten nuen, lehena leizea utzi genuenean izan

baitzen. Haiek inpresio bera ukaiten ahal zutela, orain, momentu

berri hartan, gu aurkitu gintuzten unean ohartu nintzen,

guk jadanik izan genuen hura, eta haien irrietan

etorkizuna zorionez beterik zeukatela nabaritzen zitzaien. Ez

dakit, baina banekien bakarra hauxe zen: emazte haren bozak

manaturikoa betetzen ari zela, eta gertakari guztiak gure

helburua hornitzeko eginda zeudela.

IZOR... IZA hor, zeukan eme haurdunak. “ORITZA” bere

lehen esnea, edo IZNEA.

B!IZI, bizitzeko agindu teologikoa?

IZAR, IZ zahar edo IZ AR, goian zegoena?

GIZa, GU IZ

IZAGU, ezagun (IZ,GU)

LAGU, lagun

ALU, ILUN, IL, LO, ISIL, LIZUN, L-rekin asmaturiko hitzak

misterioa erakustekoak ziren. Emazteak galdu ordutik

ahantzi genituen kontzeptuak populu berri honi esker berriro

eskuratzen genituen, haiek leizetik ez mugitzeagatik ezagutzen

ez zituzten bezala. Biek betiko bat egin genuen.

IZ txistukari haren ondorioak gainean genituen, eta

emazte haurdun baten uraren iduri, gure IZ-kuntza IZURI zitzaigun,

IZ-etik IZ-ana, IZ-kera, Izena, IZ-urtzetik IS-uria, IZ,

UR-a, nardagarri hartatik. Zer nardamen zoriontsua. Biziaren

ildoan ezarri gintuena, gizakiaren nortasunean sartu gintuena.

Bi tribuak ados, adiskideak egin ginen, eta hain atzerakoiak

ez zirela ohartu ginen: leizea ez utzi arren kanpoko bizia

sakonki zezaguten. Beste bizimodu bat hautatu baitzuten,

lehengo biziarekin hausten ez zuen harpeetan gauez egotea

– 61 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 61

eta egunez inguruan zituzten bazterretan bizitzea. Batere zozoa

ez zen, nahiz eta akats handiak izan; hala nola, abentura

berriak ez ezagutzea, behar berrien premiak ez onestea eta

arriskurik ez jokatzea. Gure akatsak beste modu batekoak ziren;

emazteak galtzera eraman gintuzten erakoak, adibidez.

Nork zuen arrazoi ez nekien; halere, guk sortu genituen gauzak

hain ugariak ziren besteei adierazteko gai ez nintzela.

Hizkuntzaren eboluzioan garbi zegoen gure bizimoduak

abantaila izugarriak zituela eta abenturari esker gure hiztegia

hornitzen arituz egon ginela, haiek arlo horretan behintzat

nahiko aitzinamendu murritza bizi izanez.

Beste haboro bat maiz azpimarratzen zidaten: haien mendi

azpitik iragaten ziren guztiak ikusten ahal zituztela eta hotel

batean geldi daitekeen bezala ibiltariak beren

sedentariotasunaz kutsatzen zituztela, denei irabaztekoa baizik

erakarriz. Harriturik nengoen, beste populu batzuk ordoki

hartatik iragan zirela aitortzen ari zitzaidalako. Nik uste

nuen soil-soilak ginela, baina plazer handia eman zidan ikusteak

hizkuntza mailan gu ginela aitzinatuenak eta gure linguistikako

urratsak inork ez zituela aurkitu. Pozik nengoen,

batez ere bi gauzaz: bat, denen artean herri bat osatzen ari

ginela; eta bigarrena, emeki-emeki euskara denen mintzaira

bihur zitekeela, leize hartatik beste batzuk iragaitean agian

guk erakutsitakoa ikasiko zutelako. Nire teoria hankaz gora

joan zen bidaia gurekin jarraitu nahi zutela esan zigutenean,

gazteenek, bederen; are gehiago, batek galdegin zidanean zer

alderantz abiatu behar genuen, beherantz edo gorantz?

Zozotzat hartu nuen, eta hura nire iker-mundutik, behingoz,

baztertu nuen.

Aldiz, beste egun batez, supazterrean lasaiki jaten ari ginenean,

haien agintariek sasi elkarrizketa hartara zerbait bi-

– 62 –

Izotzetik_BARRUA 26/11/08 17:02 Página 62

txia ekarri zuten, gurekin ikasi zutena erroitz batetik erori

izan balitz bezala bizitzen zutela, zerbait oldargarria sentitzen

balute bezala. Aitormen horrek haien pentsamen ahalarekin

baketu ninduen, ederra baitzen halako inpresioa

ukaiteko ahala izatea, batez ere guk bizi izan genituen guztiak

ezagutu gabe. Aski hitz ez genuen gauza horiek guztiak

adieraz genitzan, baina keinu berriak eta espresio bereziak

erabiltzen hasten ginen, sentsazio bakoitzari zegokion jestua

erabiliz. Keinu kontzeptuetan sartu ginen. Ez guk ohiko leize

hartan izaten genituen araberakoetan, ez, adituetan baizik,

gure hitzak hobeki adierazteko sortu genituenetan.

Egun hartan eta lehen aldiz, gertatu zitzaizkigunak kontatu

nizkien, amiltze ugarienak, deskubrimendu aberasgarrienak,

bizitzeko era berrietara egokitze hauta beharrak,

hartzarenak eta hizkuntza asmatzeko eman genituen pauso

guztiak... Arras lagun bihurtu ginen, bien artean gure populuaren

etorkizuna osatzen ari ginela denek bagenekien.

Partitzeko tenorea heldu zitzaigunean, leizea eta haien ordoki

gozoa utzi genituen, gure helburua han gelditzea ez

baitzen, mundua kurritzea baizik, gure misioari segibide naturala

eman geniezaion.